Działalność członków Ochotniczej Straży Pożarnej a pozostawanie w stosunku pracy

Pomimo że Ochotnicza Straż Pożarna odgrywa istotną rolę w ratownictwie, do dnia dzisiejszego ustawodawca nie uregulował w jednym akcie zasad jej funkcjonowania. Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym OSP tworzy się na podstawie ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (j.t. Dz. U. 2009 r. Nr 178, poz. 1380) oraz – co wynika z art. 19 wskazanej ustawy – tworzy się je w formie stowarzyszeń, w oparciu o ustawę z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (j.t. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855). Tym samym członków danej jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej obowiązują przepisy wskazanych ustaw oraz zapisy statutu danej jednostki.

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Statut może regulować w szczególności formę powoływania do akcji ratowniczej, czas służby, czy też formalności związane z funkcjonowaniem OSP.

Zgodnie z ustawą o ochronie przeciwpożarowej (art. 15 pkt 6 w zw. z art. 19) Ochotnicza Straż Pożarna jest jednostką umundurowaną, włączoną do grupy jednostek ochrony przeciwpożarowej, wyposażoną w specjalistyczny sprzęt, przeznaczoną w szczególności do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi lub innymi miejscowymi zagrożeniami.

W ramach danej jednostki OSP funkcje strażaków ochotników pełnią jej członkowie. Przeważnie pełnienie funkcji członka OSP stanowi działalność poboczną dla pracy wykonywanej u innego pracodawcy. W przypadku świadczenia pomocy na dyżurze przypadającym poza godzinami pracy, nie zachodzi konflikt pomiędzy pracą a działalnością społeczną na rzecz OSP. Z odmienną sytuacją spotykamy się w przypadku, gdy ze względu na skalę zagrożenia konieczne jest wezwanie członków OSP do świadczenia pomocy w trakcie godzin ich pracy.

Prawo do zwolnienia

Uznając konieczność prowadzenia działań ratunkowych za nadrzędną względem interesów pracodawców, Minister Pracy i Polityki Socjalnej w rozporządzeniu z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. 1996 r. Nr 60, poz. 281) wprowadził obowiązek „zwalniania pracownika od pracy będącego członkiem ochotniczej straży pożarnej na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu, a także – w wymiarze nie przekraczającym łącznie 6 dni w ciągu roku kalendarzowego – na szkolenie pożarnicze (§ 11 ust. 1 pkt 1 ustawy).

Zwolnienie pracownika od pracy w razie konieczności udziału w akcji ratowniczej następuje w trybie przyjętym przez służbę ratowniczą odpowiednią do organizowania takich akcji, zaś w celu uczestniczenia w szkoleniu pożarniczym – na podstawie wniosku właściwej terytorialnie jednostki organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej. Czas koniecznego wypoczynku pracownika po zakończeniu akcji ratowniczej ustala osoba, która kierowała taką akcją”.

Poprzez tryb przyjęty przez konkretną służbę ratowniczą można rozumieć w szczególności pisemne wezwanie wszystkich członków konkretnej OSP do podjęcia działań na określonym terytorium, ale także ustne wezwanie w razie czynności, które należy podjąć bezzwłocznie.

Ponieważ ustawodawca deleguje wybór formy na służbę ratowniczą, jedynym obowiązkiem pracownika wydaje się być przekazanie danego wezwania do udziału w czynnościach ratowniczych pracodawcy, pod warunkiem że nie zostanie ono skierowane do pracodawcy bezpośrednio. Wskazany przepis nie daje uprawnień pracodawcy do podważania trybu zwolnienia pracownika.

W okresie powodzi w maju 2010 r. pojawił się w praktyce problem pracodawców, którzy nie respektowali powyżej wskazanego uprawnienia pracowniczego. Nakazywali oni pracownikom na okres konieczny do świadczenia pomocy w ramach OSP wykorzystywać urlopy wypoczynkowe. Niektórzy członkowie Ochotniczej Straży Pożarnej, którym zagrożono rozwiązaniem stosunku pracy, wykorzystali na poczet prowadzonej służby część swojego urlopu. W ujęciu zasad prawa pracy takie działanie pracodawcy z pewnością należy uznać za naruszenie społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa do urlopu wypoczynkowego oraz za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Tym samym na mocy art. 8 K.p., przyjmując założenie, że z mocy prawa pracownik powinien zostać na czas wykonywania zadań zwolniony z obowiązku świadczenia pracy, urlop wykorzystany w tym okresie, pod przymusem pracodawcy, należy uznać za nieważny. Zatem nawet jeżeli formalnie pracownik został w powyższych okolicznościach skierowany na urlop wypoczynkowy, będzie mu przysługiwało roszczenie o wykorzystanie tego urlopu w terminie późniejszym.

Wynagrodzenie za udział w akcji ratowniczej

Celem nieobciążania pracodawcy ponad obowiązek zwolnienia pracownika na okres świadczenia przez pracownika pomocy w ramach OSP bądź korzystania ze szkolenia, ustawodawca zwolnił pracodawcę z obowiązku wypłaty wynagrodzenia. Zgodnie z § 16 ust. 2 wskazanego powyżej rozporządzenia „w razie skorzystania przez pracownika z przedmiotowego zwolnienia od pracy, (...), pracodawca wydaje zaświadczenie określające wysokość utraconego wynagrodzenia za czas tego zwolnienia w celu uzyskania przez pracownika od właściwego organu rekompensaty pieniężnej z tego tytułu”.

Naturalnie, ze względu na zasadę obowiązywania korzystniejszych dla pracownika przepisów prawa pracy oraz zapisu § 16 ust. 2, pracodawca może przewidzieć prawo do wynagrodzenia za czas zwolnienia poprzez wprowadzenie stosownego zapisu w umowie o pracę, regulaminie, statucie bądź układzie zbiorowym pracy. W takim przypadku, jeżeli wynagrodzenie to nie będzie niższe niż normalne wynagrodzenie pracownika, brak będzie podstaw do dochodzenia przez pracownika jakiejkolwiek rekompensaty z tego tytułu.

Zgodnie z art. 28 ustawy o ochronie przeciwpożarowej organem właściwym do wypłaty wynagrodzenia jest rada gminy, która wypłaca go z własnego budżetu – „Członek ochotniczej straży pożarnej, który uczestniczył w działaniu ratowniczym lub szkoleniu pożarniczym organizowanym przez Państwową Straż Pożarną lub gminę, otrzymuje ekwiwalent pieniężny”.

Wysokość przedmiotowego ekwiwalentu ustala rada gminy w drodze uchwały. Jego wysokość nie może jednak przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przed dniem ustalenia ekwiwalentu, za każdą godzinę udziału w działaniu ratowniczym lub szkoleniu pożarniczym. Na dzień dzisiejszy kwotą maksymalną ekwiwalentu, jaką może ustalić gmina, jest 18,95 zł za każdą godzinę udziału w akcji ratowniczej.

W uzupełnieniu pragnę wskazać, że poza uprawnieniami przewidzianymi w akapitach poprzednich, członkom Ochotniczej Straży Pożarnej, na mocy przepisów odrębnych, przysługuje szereg uprawnień, w tym te związane z doznaniem uszczerbku na zdrowiu lub poniesieniem szkody w mieniu (vide: art. 26 ustawy ochrona przeciwpożarowa). Kwestie te nie są jednak związane w jakimkolwiek stopniu z relacją pomiędzy wykonywaniem pracy a udziałem w działaniach ratowniczych, dlatego też ich omówienie nie mieści się w materii niniejszego artykułu.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>