Jeszcze o niedopuszczalności weksla w stosunku pracy

W artykule pt. Zobowiązanie wekslowe w prawie pracy (na tle zagadnienia odpowiedzialności materialnej pracownika) (PiZS 2007/12/23) P. Wąż analizuje i zwalcza argumenty świadczące o niedopuszczalności stosowania weksla w stosunku pracy, dochodząc do końcowego odmiennego wniosku.

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Znamienny jest sposób argumentacji zaprezentowany przez autora, który rozpoczyna od poglądów jednolitego orzecznictwa Sądu Najwyższego, stwierdzając, iż stoi ono na stanowisku dopuszczalności weksla w stosunkach pracy, cytując jednocześnie dwa aktualne rozstrzygnięcia tego Sądu.

Za pierwszym wyrokiem SN z dnia 21 maja 1981 r. IV PRN 6/81, OSNCP 1981/11/225, autor powtarza zupełnie nieprzekonujące twierdzenia o relacji Prawa wekslowego do prawa pracy, które nie znajdują żadnego potwierdzenia normatywnego, co wyraźnie wykazał w krytycznej glosie A. Żabski („Państwo i Prawo” 1983/4/137 i nast.).

Warto w tym miejscu przypomnieć, że kluczowym politycznym argumentem wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1981 r. była potrzeba ochrony przez weksel socjalistycznego, uspołecznionego mienia zakładów pracy.

Drugi zaś wyrok SN z dnia 18 marca 1998 r. (IV PKN 436/97, OSNP 1999/4/126) nie odnosi się już zupełnie do podstaw normatywnych zastosowania Prawa wekslowego do stosunku pracy, lecz powtarza za poprzednim taką dopuszczalność, koncentrując swoje zainteresowania na odpowiednim, zresztą sztucznym, dostosowaniu instytucji weksla do warunków zatrudnienia pracowników.

W kolejnych rozważaniach autor wskazuje na przeważające poglądy doktryny prawa pracy, wedle których weksel jest dopuszczalny do stosowania w stosunkach pracy. Na poparcie powołuje w przypisach dwa komentarze: A.M. Świątkowskiego (C.H. BECK Warszawa 2006, s. 546) i pod red. W. Muszalskiego (C.H. BECK Warszawa 2005, s. 398) oraz artykuły R. Sadlika („Prawo Pracy” 2001/7-8/31), a także K. Gonery („Monitor Prawa Pracy” 2006/10/516).

Niestety dociekliwość autora poszukującego poprawnej wykładni postawionej tezy wykładniowej powinna być, delikatnie rzecz biorąc, nieco lepsza. Wskazani autorzy zarówno komentarzy, jak i artykułów, nie analizują bowiem podstaw prawnych stosowania weksla do stosunku pracy, lecz mechanicznie powtarzają za SN, że jego stosowanie jest dopuszczalne.

I oto mamy przykład rzekomo rzetelnej wykładni, co przekłada się na tę konstatację, że jeśli jakiś autorytet strzeli błąd i większość ludzi dzisiaj będzie powtarzać za nim, że Ziemia jest płaska, to, to twierdzenie przerodzi się w prawdę i znajdzie praktyczne zastosowanie, jak to niestety ma miejsce w przypadku weksla i pracowników.

P. Wąż przechodzi jednak do szczegółowej analizy argumentów przeciwników stosowania weksla w stosunku pracy. Pominę w tym miejscu analizę życzeniowych argumentów autora, gdyż mają one niewielkie znaczenie dla poprawnej wykładni prawa.

Skoncentruję się natomiast na podstawowym pytaniu, jaka jest podstawa prawna stosowania w stosunkach pracy ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.)?

Poprawna odpowiedź na tak postawione pytanie eliminuje potrzebę dalszej szczegółowej dyskusji na ten temat, jeśli mamy analizować problem w świetle poprawnych zasad wykładni prawa.

P. Wąż uważa, że art. 300 K.p. pozwala na sięgnięcie do postanowień Prawa wekslowego, ponieważ:

1. problematyka wekslowa stanowi część prawa cywilnego odnoszącą się do problematyki zobowiązań,
   
   
2. do weksli stosuje się oprócz Prawa wekslowego także sam Kodeks cywilny (art. 921⁶ do art. 926¹⁶ K.c.),
   
   
3. pomiędzy Kodeksem cywilnym a Prawem wekslowym zachodzi stosunek przepis ogólny – przepis szczególny i dlatego klauzula zawarta w art. 300 K.p. również umożliwia sięgnięcie do Prawa wekslowego.

Argumenty powołane przez autora nie znajdują jednak żadnego uzasadnienia logicznego i świadczą o ewidentnej wykładni petitio principii, czyli metody poszukiwania argumentów pod z góry założoną tezę, a nie są niestety rzeczową analizą wykładniową.

Problematyka wekslowa stanowi część prawa cywilnego odnoszącą się do zobowiązań, ale to żaden argument dla tezy autora, ponieważ art. 300 Kodeksu pracy pozwala na sięganie do Kodeksu cywilnego, a nie do szerszego zbioru aktów prawnych stanowiących prawo cywilne, w skład którego wchodzi zarówno Kodeks cywilny jak i Prawo wekslowe.

Wyraźne, gramatyczne brzmienie art. 300 K.p. wyklucza jakąkolwiek możliwość stosowania do stosunku pracy Prawa wekslowego, jako wchodzącego w skład pojęcia prawa cywilnego, a nie Kodeksu cywilnego.

W Księdze trzeciej Kodeksu cywilnego pt. Zobowiązania weksel występuje tylko w dwóch artykułach, a mianowicie w art. 506 § 2 K.c. związanym z umową odnowienia długu oraz w art. 583 § 2 K.c. dotyczącym sprzedaży na raty. Jak widać, oba te przepisy nie mają związku ani bezpośredniego ani pośredniego z problematyką zabezpieczenia roszczeń pracodawcy względem pracownika.

Do weksla stosuje się postanowienia art. 921⁶ do art. 921¹⁶ K.c. dotyczące papierów wartościowych, to prawda. Pytanie jednak jest następujące, który z tych powołanych przepisów Kodeksu cywilnego, w samoistnej formule regulacyjnej autor chce zastosować do stosunku pracy, ponieważ jak wyżej wykazałem tylko te przepisy mogłyby hipotetycznie znaleźć zastosowanie?

Odpowiedź jest prosta, żaden z powołanych przepisów Kodeksu cywilnego bez zastosowania przepisów Prawa wekslowego nie ma żadnego znaczenia dla celów przedmiotowej regulacji zabezpieczenia roszczeń pracodawcy względem pracownika.

Wreszcie ostatni argument autora, który twierdzi, że stosunek Kodeksu cywilnego do Prawa wekslowego to stosunek przepisu ogólnego do regulacji szczególnej, co na podstawie art. 300 K.p. daje podstawę do stosowania Prawa wekslowego do stosunku pracy.

Rzeczywiście, Prawo wekslowe w rozumieniu art. 921¹⁴ § 1 K.c. w zakresie umarzania papierów wartościowych jest regulacją szczególną w stosunku do Kodeksu cywilnego. Z faktu tego, na podstawie art. 300 K.p. nie wynika jednak prawo stosowania Prawa wekslowego do stosunku pracy, ponieważ przepis Kodeksu pracy odsyła do regulacji ogólnej a nie do regulacji szczególnej.

Gdyby miało być inaczej i Prawo wekslowe mogło być poprawnie stosowane w stosunkach pracy, wówczas w art. 300 K.p., obok Kodeksu cywilnego ustawodawca musiałby wymienić Prawo wekslowe, a tego nie uczynił.

Pierwotny, kardynalny błąd Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 21 maja 1981 r. polegał właśnie na tym, że Sąd nie poszukiwał podstaw prawnych zastosowania weksla do stosunku pracy, lecz uznał (nie wiadomo na jakiej podstawie normatywnej), że uchwalenie Kodeksu pracy nie zmieniło stosunku Prawa wekslowego do prawa pracy.

Dalej błędnie dowodził, że skoro przepisy wprowadzające Kodeks pracy nie wyłączyły stosowania Prawa wekslowego to oznacza, że nadal znajduje ono zastosowanie do stosunku pracy. Wadliwość takiej argumentacji polegała na tym, że przez uchwalenie Kodeksu pracy ustawodawca stworzył oddzielną od prawa cywilnego gałąź prawa.

Zatem stan prawny z dniem wejścia w życie Kodeksu pracy czyli 1 stycznia 1975 r. uległ zasadniczej zmianie i dlatego dopuszczalność stosowania Prawa wekslowego, jako wchodzącego w strukturę odrębnej od prawa pracy gałęzi prawa, wymagała znalezienia podstawy prawnej stosowania Prawa wekslowego do stosunku pracy, a nie stwierdzenia, że relacja między tymi ustawami rzekomo nie zmieniła się.

Kolejny argument, który przytacza P. Wąż to relacja między Kodeksem cywilnym a Prawem wekslowym. W systematyce prawnej skutki relacji dwóch przepisów, w układzie przepis ogólny – przepis szczególny, rządzą się jednolitymi zasadami, zgodnie z którymi przepis szczególny wyłącza stosowanie przepisu ogólnego w zakresie swojej regulacji (art. 5 K.p.).

Wobec tego, jeśli ustawa Kodeksu pracy w art. 300 przewiduje odesłanie do przepisu ogólnego, jakim jest Kodeks cywilny, to całkowicie nieuprawnione jest twierdzenie o możliwości stosowania regulacji szczególnej, jaką jest Prawo wekslowe, bez znalezienia merytorycznej zasadności normatywnej zastosowania tego przepisu szczególnego.

Przepisy odsyłające mają charakter kierunkowy i nie mogą być interpretowane w sposób rozszerzający, co tym bardziej jest wykluczone w przypadku art. 300 K.p., który warunkuje stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego zgodnością z zasadami prawa pracy.

Podstawową zaś zasadą prawa pracy jest oparcie odpowiedzialności materialnej pracownika na zasadzie ryzyka podmiotu zatrudniającego, której to zasady nie wolno naruszać poprzez stosowanie weksla zabezpieczającego roszczenia pracodawcy.

P. Wąż całkowicie bezpodstawnie twierdzi, iż faktu zabezpieczenia swoich roszczeń przez pracodawcę nie można wiązać z przerzuceniem na pracownika ryzyka związanego z prowadzoną działalnością (por. op. cit., str. 25 kolumna 1).

Twierdzeniem tym autor daje podstawę do podejrzenia nieznajomości podstawowych zasad jakimi rządzi się prawo pracy i jego funkcje ochronne, w tym, w zakresie odpowiedzialności materialnej pracowników.

Ustawodawca po to stworzył cały dział piąty w Kodeksie pracy, aby odmiennie uregulować zasady odpowiedzialności materialnej pracowników aniżeli wynika to z regulacji przyjętych w Kodeksie cywilnym.

Forma zabezpieczenia roszczeń pracodawcy względem pracownika jest oczywistym elementem naruszającym funkcję ochronną prawa pracy w tym zakresie.

Podobnie jak niedopuszczalne jest uzyskiwanie od pracownika nieskonkretyzowanej zgody na potrącenie części jego wynagrodzenia za pracę na wypadek przyszłego niedoboru, tak samo niedopuszczalne jest zabezpieczenie wekslowe, gdyż godzi ono w funkcję ochronną prawa pracy, stwarzając dla pracownika gorszą sytuację prawną, aniżeli wynikająca z przepisów prawa pracy.

Negatywne konsekwencje stosowania weksla do stosunku pracy powodują także pogorszenie sytuacji prawnej pracownika w zakresie zasad przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy, co czyni weksel oczywiście niedopuszczalnym w stosunku pracy i nieważnym z mocy art. 18 § 2 K.p.

Za całkowicie nielogiczne należy uznać twierdzenie P. Węża jakoby stosowanie weksla było przez pracodawcę dopuszczalne, ponieważ problematyka wekslowa wykracza poza dziedzinę stosunków związanych stricte z regulacją Kodeksu pracy.

Przy takim założeniu powstaje pytanie o jakąkolwiek podstawę prawną do stosowania Prawa wekslowego, skoro sam art. 300 K.p. dopuszcza stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego w sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy, właśnie do stosunku pracy.

Skoro sfera problematyki wekslowej wykracza poza regulacje Kodeksu pracy (jak chce P. Wąż) i nie łączy się ze stosunkiem pracy (umową o pracę), gdyż stanowi odrębną umowę, to zasadniczo powstaje pytanie o jakąkolwiek legalność tej instytucji w stosunkach pracy?

To, mniej więcej tak, jakby pracodawca uważał, że może swojego pracownika zatrudniać równocześnie przy identycznej pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej, ponieważ ta umowa cywilnoprawna jest odrębną od umowy o pracę.

Słowem mamy do czynienia z życzeniowymi poglądami wykładniowymi, nie mającymi oczywiście nic wspólnego z poprawną wykładnią prawa. Ubolewać trzeba tylko, że szacowna Redakcja „Pracy i Zabezpieczenia Społecznego” przynajmniej nie opatrzyła tego artykułu podtytułem – artykuł dyskusyjny.

W publikowanej wersji artykuł bowiem sprawia wrażenie, zwłaszcza uwzględniając liczbę powołanej literatury i orzecznictwa sądowego, na bardzo ważką i poważną rozprawę w zakresie wykładni zagadnień weksla w stosunkach pracy.

Sedno sprawy polega jednak na tym, że nie odpowiada w sposób zgodny z powszechnie przyjętymi zasadami wykładni prawa na podstawowe pytanie, jaka jest podstawa prawna stosowania weksla w stosunkach pracy?

Takiej podstawy prawnej w świetle art. 300 K.p. ewidentnie nie ma, i wymyślanie najbardziej nieprawdopodobnych pseudo argumentów, istniejącej rzeczywistości nie zmieni, dopóki ustawodawca nie zdecyduje się dokonać zmian normatywnych w Kodeksie pracy.

Praktyczne stosowanie weksla w stosunkach pracy jest jedynie złym przykładem wadliwego, niedopuszczalnego stosowania prawa i kolejnym argumentem dla przywrócenia Trybunałowi Konstytucyjnemu prawa wydawania legalnej, wiążącej wykładni ustaw (por. szerzej T. Nycz Granice wykładni prawa pracy, (w:) Studnia z zakresu prawa pracy i polityki społecznej, pod red. A.M. Świątkowskiego, Kraków 2007).

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>