Odprawa emerytalno-rentowa – przegląd orzecznictwa

Pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia (art. 92¹ K.p.).

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Kodeks pracy ukształtował  odprawę emerytalno-rentową jako świadczenie jednorazowe, co oznacza, że do tej odprawy nie można nabyć ponownie prawa. Rozwiązanie to dotyczy w pełni odprawy należnej na podstawie przepisów Kodeksu pracy.

Rozumieć należy je w ten sposób, że pracownik, który nabył prawo do odprawy rentowej, nie nabędzie już prawa do odprawy emerytalnej. Jeśli pracownik u danego pracodawcy otrzymał odprawę emerytalną, to mimo przypadku ponownego przejścia na emeryturę u kolejnego pracodawcy prawa do odprawy już nie nabędzie.

Zasada ta ściśle dotyczy odprawy uregulowanych wskazanym przepisem Kodeksu pracy. Co do zasady, identycznie sprawa wygląda, gdy chodzi o odprawy emerytalno-rentowe nabywane na podstawie przepisów szczególnych w stosunku do Kodeksu pracy.

Przepisy pozakodeksowe np. układy zakładowe przewidujące odprawy emerytalne i rentowe nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy (art. 9 § 2 K.p.), a gdyby (w konkretnym wypadku) tak było, należy zamiast nich stosować korzystniejsze przepisy prawa pracy (por. wyrok SN z dnia 6.05.2003 r. I PK 223/02, Prokuratura i Prawo 2004/1/41).

Zważywszy na to, że odprawa emerytalno-rentowa stanowi powszechnie, bezwzględnie obowiązująca regulację prawną dotyczącą wszystkich zatrudnionych pracowników, nie jest dopuszczalne, aby przepis szczególny, w rozumieniu art. 5 K.p., regulował prawo do tej odprawy w sposób mniej korzystny aniżeli art. 92¹ K.p.

Kwestia oceny korzystności rozwiązania szczególnego sprowadzać się będzie oczywiście do warunków, jakie pracownik musi spełnić aby nabyć prawo do tej odprawy, ponieważ jej wysokość w regulacjach szczególnych jest zawsze korzystniejsza.

Art. 92¹ § 2 K.p. stwierdzający, że pracownik, który otrzymał odprawę emerytalną nie może ponownie nabyć do niej prawa, oznacza, że ustawodawca określił prawo do odprawy emerytalnej jako uprawnienie jednorazowe a także, że uwzględnił fakt możliwości wielokrotnego, a nie jednorazowego przechodzenia pracowników na emeryturę lub rentę (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8.10.1998 r. III Apa 53/98, Apel, W-wa 1999/1/5).

Jedyna różnica polega na tym, że w przypadku przepisów szczególnych, które regulują prawo do odprawy na korzystniejszych warunkach, aniżeli Kodeksu pracy, istnieje możliwość nabycia prawa do tzw. odprawy uzupełniającej, pod warunkiem, że pracownik dalej pracuje u tego pracodawcy, od którego otrzymał już odprawę w niższym rozmiarze (por. szerzej w serwisie artykuł pt. „Odprawa rentowo-emerytalna uzupełniająca”).

Przejście na rentę lub emeryturę" interpretowane powinno być w kategoriach obiektywnych, czyli przy uwzględnianiu, czy ostatecznie pracownik korzysta z renty lub emerytury po zaprzestaniu zatrudnienia, nie zaś subiektywnie, przez uznanie, że rozstrzygające są jego początkowe intencje.

Nie przysługuje pracownikowi odprawa, jeżeli - mimo jego zamiaru uzyskania renty lub emerytury - świadczenia te nie zostaną mu przyznane.

Nie można natomiast odmówić przyznania tej odprawy, jeżeli po rozwiązaniu stosunku pracy pracownik korzysta z emerytury lub renty inwalidzkiej, mimo iż początkowo się o nią nie ubiegał, a nawet chciał konieczności korzystania z niej uniknąć (por. B. Dąbrowski, Z. Olech Glosa do uchwały SN z dnia 25.01.2002 r. III Zp 24/01, Przegląd Sądowy 2004/3/136).

Spełnienie przez pracownika warunków uprawniających do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury nie stwarza dla żadnej ze stron obowiązku rozwiązania stosunku pracy.

Dlatego też zachowanie prowadzące do ustania stosunku pracy w związku z nabyciem uprawnień emerytalnych lub rentowych musi przybrać formę prawną rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, określoną w przepisach prawa pracy.

Pracownik pobierający emeryturę w czasie nieprzerwanie trwającego stosunku pracy przechodzi na emeryturę dopiero po ustaniu tego zatrudnienia (por. wyrok SN z dnia 4.06.2002 r. I PKN 346/01, Prawo Pracy 2003/1/35).

Przepis art. 92¹ § 1 KP wiąże prawo do odprawy emerytalnej z ustaniem, nie zaś z rozwiązaniem stosunku pracy. Wygaśnięcie stosunku pracy wskutek upływu czasu na jaki zawarto umowę o pracę nie wyklucza jego związku z przejściem na emeryturę (por. wyrok SN z dnia 28.07.1999 r. I PKN 174/99, OSNP 2000/21/786).

Skorzystanie przez pracownika z uprawnień emerytalnych w czasie trwania zatrudnienia nie powoduje utraty prawa do odprawy emerytalnej, w chwili gdy nastąpi rozwiązanie stosunku pracy (por. wyrok SN z dnia 6.05.2003 r. I PK 223/02, Monitor Prawa Pracy wkł. 2004/3/10).

Pracownikowi, który przeszedł na rentę inwalidzką (rentę z tytułu niezdolności do pracy) po rozwiązaniu się umowy o pracę na czas określony, przysługuje jednorazowa odprawa pieniężna na podstawie art. 92¹ § 1 K.p., gdy pracownik stał się niezdolny do pracy wskutek choroby stwierdzonej w czasie zatrudnienia i prowadzącej, po nieprzerwanym okresie pobierania zasiłku chorobowego, do przyznania mu renty (por. uchwałę SN z dnia 7.01.2000 r. III ZP 18/99, OSNP 2000/24/888).

Oznacza to, że chociaż prawo do odprawy nabywa się z dniem ustania stosunku pracy, gdyż jest to moment wymagalności roszczenia o to świadczenie, to jednak nie jest wykluczone w konkretnej sytuacji późniejsze zaistnienie okoliczności uzasadniającej uznanie, że pracownik z dniem ustania stosunku pracy prawo do odprawy nabył.

Roszczenie o zapłatę odprawy emerytalnej jest wymagalne od dnia rozwiązania stosunku pracy, także wtedy, gdy orzeczenie przyznające emeryturę zostało wydane później (por. wyrok SN z dnia 9.04.1998 r. I PKN 308/97, OSNP 1999/8/257).

Ustalenia prawa do emerytury i jej pobierania jest elementem niezbędnym dla celów nabycia prawa do odprawy, jednakże odprawa emerytalna przysługuje dopiero wówczas, gdy status ten pracownik nabywa w związku z ustaniem stosunku pracy, a nie wcześniej.

Powodem rozwiązania stosunku pracy w każdym wypadku nie musi być zamiar uzyskania emerytury, wystarczy jeżeli zachodzi określone następstwo w czasie lub też związek czasowy między rozwiązaniem stosunku pracy a uzyskaniem emerytury lub renty inwalidzkiej (por. B. Dąbrowski, Z. Olech Glosa do uchwały SN z dnia 25.01.2002 r. III Zp 24/01, Przegląd Sądowy 2004/3/136).

Odprawa emerytalna przysługuje pracownikowi także w razie przejścia na wcześniejszą emeryturę (por. wyrok SN z dnia 11.01.2001 r. I PKN 187/00, OSNP 2002/18/429). 

Jednakże rozwiązanie stosunku pracy, wraz z którym pracownik uzyskuje świadczenie przedemerytalne, nie jest ustaniem stosunku pracy "w związku z przejściem na emeryturę" w rozumieniu art. 92¹ § 1 K.p. (por. wyrok SN z dnia 6.05.2003 r. I PK 257/02, OSNP 2004/15/267).

Podobnie, pracownik, który rozwiązał umowę o pracę w związku z przejściem na rentę rodzinną nie nabywa prawa do odprawy rentowej na podstawie art. 92¹ K.p. (por. wyrok SN z dnia 9.12.1999 r. I PKN 408/99, OSNP 2001/9/305).

Przepis art. 92¹ § 2 K.p. nie stanowi natomiast podstawy do pozbawienia pracownika prawa do odprawy emerytalnej lub rentowej, któremu wcześniej odprawa taka została wypłacona wbrew obowiązującym przepisom prawa (por. wyrok SN z dnia 1.12.1999 r. I PKN 386/99, OSNP 2001/8/257).

Powoływane wyżej rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego układają się w klarowną logiczną całość zasługującą w pełni na akceptację. Nie można natomiast podzielić poglądu SN wyrażonego w wyroku z dnia 16.11.2000 r.

Zgodnie z tym rozstrzygnięciem – rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika z winy pracodawcy (art. 55 § 1¹ K.p.) nie może być uznane za ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę (art. 92¹ § 1 K.p.), wobec czego pracownikowi nie przysługuje odprawa pieniężna, choćby przed rozwiązaniem stosunku pracy posiadał ustalone prawo do emerytury (por. wyrok SN z dnia 16.11.2000 r. I PKN 81/00, OSNP 2002/11/265 oraz krytyczną glosę zamieszczoną w serwisie, w części Glosy).

Zaprezentowany przez SN pogląd w powołanym wyroku z 16.11.2000 r. kłóci się z dotychczasową ukształtowana linią orzecznictwa. Przede wszystkim, jeśli o prawie do odprawy decyduje faktyczne przejście na emeryturę lub rentę, to bez znaczenia jest sposób ustania stosunku pracy.

Oznacza to w konsekwencji, że prawo do tej odprawy nabędzie także pracownik zwolniony na podstawie art. 52 K.p. jeśli w związku z ustaniem stosunku pracy przejdzie np., na emeryturę.

W obecnym stanie prawnym brak jest podstaw normatywnych do tego, aby ze zwolnienia dyscyplinarnego wyciągać negatywne skutki dla pracownika w zakresie prawa do świadczenia o charakterze powszechnym, jakim jest omawiana odprawa.

U podstaw tego rodzaju wykładni leży przeświadczenie, że użyty przez ustawodawcę zwrot, „...którego stosunek ustał w związku z przejściem na emeryturę...” ma charakter związku funkcjonalnego, lub czasowego, albo następczego.

Nie oznacza to, że ustanie stosunku pracy ma nastąpić z powodu przejścia na emeryturę lub rentę, bo gdyby tak miało być, to zamiast zwrotu „ustanie” ustawodawca użyłby sformułowanie „rozwiązanie”.

Jedynie bowiem  rozwiązanie stosunku pracy może być oceniane z punktu widzenia jego przyczyn, natomiast ustanie nie zawsze, gdyż przykładowo umowy czasowe rozwiązują się z upływem czasu, na jaki umowa została zawarta.

Rozwiązanie umowy czasowej nie ma więc swojej indywidualnej przyczyny ustania stosunku pracy, a mimo tego przyjmuje się, że po takim rozwiązaniu i przejściu na emeryturę albo rentę pracownikowi odprawa przysługuje.

Skoro w takiej sytuacji uznaje się prawo pracownika do odprawy, to nie żadnych podstaw do tego, aby kwestionować to prawo w przypadku rozwiązania umowy na podstawie art. 52 K.p., a tym bardziej na podstawie art. 55 K.p.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>