• Autor: Marta Handzlik
Jestem nauczycielem z 27-letnim stażem pracy zatrudnionym z mianowania na czas nieokreślony. Moja młodsza koleżanka jest zatrudniona na takiej samej zasadzie w dwóch szkołach, lecz od 2 lat na własna prośbę ogranicza etat w mojej placówce. W tym roku szkolnym ograniczono mi etat, mimo że koleżanka realizuje etat i nadgodziny w innej placówce i jeszcze pół eteru w mojej. Czy to możliwe, by jeden nauczyciel pracował na dwa etaty, a inny, nie mając dodatkowych źródeł utrzymania, miał ograniczony etat? Wszyscy wiemy o jej dodatkowej pracy, ale dyrekcja twierdzi, że oficjalnie nic nie wie i nie ma możliwości prawnej dowiedzenia się o zatrudnieniu tej pani w innej placówce. Bardzo proszę o pomoc w tej sytuacji, gdy koleżanka zabiera mi godziny pracy jako innemu nauczycielowi.
Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela „dyrektor szkoły w razie:
1) całkowitej likwidacji szkoły rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy;
2) częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia”.
Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2.
Zasada ograniczenia zatrudnienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do wymiaru nie niższego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć i proporcjonalnego zmniejszenia wynagrodzenia może być – za zgodą nauczyciela – stosowana również w wypadku, gdy z przyczyn, o których mowa w art. 20 ust. 1, nie ma możliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć oraz nie istnieją warunki do uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych w innej szkole. W razie braku zgody nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania na ograniczenie wymiaru zatrudnienia i proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia stosuje się przepisy art. 20.
W razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, nauczyciel może być zobowiązany do uzupełniania pensum w innej szkole (szkołach), jeżeli istnieją możliwości takiego uzupełniania. W razie braku takich warunków nauczyciel może wyrazić zgodę na ograniczenie wymiaru zatrudnienia i zmniejszenie wysokości wynagrodzenia, jeżeli w szkole pomimo zachodzących w niej zmian może nadal realizować co najmniej połowę obowiązującego go wymiaru zajęć. Jeżeli takiej zgody nie wyrazi nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania, dyrektor szkoły rozwiązuje z nim stosunek pracy lub przenosi – na wniosek nauczyciela – w stan nieczynny.
Ze względu na fakt, iż sytuacja kadrowa w szkole uzależniona jest od wielu czynników, których zaistnienia dyrektor nie jest w stanie przewidzieć z rocznym wyprzedzeniem – ograniczenie wymiaru zatrudnienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania powinno być dokonywane na okres jednego roku szkolnego.
Kwestia doboru kryteriów wyboru nauczyciela do zwolnienia nie jest uregulowana obowiązującym prawem. Zatem chociaż brak jest podstawy do wydania takiego swoistego „regulaminu zwolnień”, to dyrektor szkoły powinien takie kryteria opracować, gdyż za każdym razem będą one badane przez sąd przy okazji ustalania przyczyn wypowiedzenia stosunku pracy. Kryteria muszą być dla nauczycieli transparentne i jasne, zatem powinny być dla nich dostępne. W każdym bowiem przypadku kryteria zwolnienia nauczyciela z pracy będą podlegać indywidualnej ocenie sądu, podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1997 r. (wyrok SN z dnia 27 listopada 1997 r., sygn. akt I PKN 399/97).. W związku z tym, że charakter „regulaminu” jest pozaprawny, nie funkcjonuje też prawny obowiązek konsultowania go np. ze związkami zawodowymi lub przedstawicielami pracowników. Jednakże dobrą praktyką byłoby skonsultowanie treści „regulaminu” z tymi podmiotami w celu umożliwienia im wypowiedzenia się w tej kwestii. Kryteria te mogą zatem przybrać taką formę w danej szkole, ale nie muszą. Dyrektor szkoły nie jest również zobowiązany do wprowadzenia kryteriów zwolnień nauczycieli w formie zarządzenia.
Przy podejmowaniu decyzji o wyborze pracodawca może się kierować własnymi, uzasadnionymi potrzebami (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2000 r., sygn. akt I PKN 26/00). Interes szkoły jako placówki kształcącej i wychowującej młodzież powinien mieć pierwszeństwo przed indywidualnym interesem nauczyciela (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2001 r., sygn. akt I PKN 570/00).
W przypadku, gdy dyrektor szkoły podejmuje decyzję o zwolnieniu konkretnej osoby, spośród nauczycieli posiadających wymagane kwalifikacje, będących nauczycielami dyplomowanymi, z różnym stażem pracy w szkole, należy:
Jako kryteria wyboru do zwolnienia z pracy (do ograniczenia zatrudnienia) spośród tych nauczycieli, którzy są brani pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o zwolnieniu, można przyjąć:
1. Ocenę pracy nauczycieli i ich osiągnięć
Sposób wykonywania przez nauczycieli obowiązków oraz skuteczna realizacja zadań stojących przed szkołą mogą stanowić istotne kryterium wyboru nauczyciela do zwolnienia. Zdaniem Sądu Najwyższego (wyrok SN z dnia 11 września 2001 r., sygn. akt I PKN 610/00) wybór nauczyciela do zwolnienia z powodu niekorzystnej oceny pracy nauczyciela i osiągnięć w nauczaniu i wychowaniu uczniów nie narusza zasady niedyskryminacji.
2. Podstawę nawiązania stosunku pracy
W wyroku z dnia 11 stycznia 2005 r. (wyrok SN z dnia 11 stycznia 2005 r., sygn. akt I PK 159/04) Sąd Najwyższy stwierdził, że podstawa nawiązania stosunku pracy może stanowić usprawiedliwione kryterium wyboru osoby do zwolnienia, gdy pozostałe kryteria nie pozwalają na jednoznaczną ocenę przydatności nauczyciela do dalszej pracy. Dyrektor szkoły powinien wtedy nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę wybrać do zwolnienia przed nauczycielem zatrudnionym z mianowania.
3. Długotrwałe, dezorganizujące pracę w szkole, nieobecności nauczyciela
W wyroku z dnia 22 września 2000 r. (wyrok SN z dnia 22 września 2000 r., sygn. akt I PKN 29/00) Sąd Najwyższy stwierdził, że długotrwałe, dezorganizujące pracę w szkole nieobecności nauczyciela w pracy z powodu choroby, mogą uzasadniać jego wybór do zwolnienia z pracy.
W wyroku z dnia 9 grudnia 1998 r., sygn. akt I PKN 492/98, Sąd Najwyższy przyjął, że „brak jest przesłanek rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym w trybie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, jeżeli pozostali nauczyciele tej samej specjalności mają w planie organizacyjnym szkoły przydzieloną taką liczbę godzin ponadwymiarowych, że możliwe byłoby zatrudnianie zwolnionego nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć"."Dla oceny istnienia przesłanek określonych w art. 20 ust. 1 […] Karty Nauczyciela [»] nie jest istotne, czy zmniejsza się ogólna liczba zatrudnionych nauczycieli, lecz to, czy wszyscy nauczyciele danej specjalności mogą po zmianach organizacyjnych być zatrudnieni w pełnym wymiarze zajęć” (wyrok SN z dnia 6 marca 1998 r., I PKN 529/97, OSNP 1999, nr 4, poz. 122).
Na uwagę zasługuje wyrok z dnia 10 stycznia 2002 r., sygn. akt I PKN 771/00, w którym Sąd Najwyższy uznał, iż „porównanie kwalifikacji zawodowych, jako kryterium wyboru nauczyciela do przeniesienia w stan nieczynny [»] wymaga uwzględnienia nie tylko formalnego poziomu wykształcenia, ale także praktyki w nauczaniu przedmiotu. W ocenie zasadności wyboru nauczyciela do przeniesienia w stan nieczynny należy brać pod uwagę w pierwszej kolejności okres zatrudnienia na stanowisku nauczyciela przedmiotu, którego liczba godzin nauczania ulega zmniejszeniu, nie zaś ogólny czas wykonywania zawodu”.
Podkreślić także należy, ze jeśli nauczycielka w innej szkole ma podpisaną odrębną umowę o pracę (a nie uzupełnia tam etat z obecnej szkoły), to dyrektor nie ma prawa tylko i wyłącznie z tego powodu ograniczyć jej etatu. Pracownik może być zatrudniony u tylu pracodawców, u ilu chce – jeśli jego prace ze sobą nie kolidują. Jeden pracodawca nie może ograniczać pracownikowi zatrudnienia tylko z tego powodu, że pracownik nawiązał stosunek pracy z innym pracodawcą.
Dlatego w Pani przypadku nie można uznać, że skoro tamta nauczycielka ma inną pracę, to jest to jedyny i wystarczający powód, aby to jej ograniczyć etat. Dlatego obawiam się, że jeśli nie ma godzin dla Pani i Pani koleżanki tak, aby każda z Pań miała pełny etat – dyrektor mógł wybrać Panią do ograniczenia etatu.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Marta Handzlik
Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego. Specjalizuje się w prawie oświatowym i prawie pracy. Jest praktykującym prawnikiem z wieloletnim doświadczeniem zawodowym i byłym pracownikiem Ministerstwa Edukacji Narodowej. Odpowiada na najbardziej złożone pytania prawne. Jest autorką książki Finanse w oświacie. Prawo oświatowe w pytaniach i odpowiedziach, a także licznych artykułów, aktualności i komentarzy.
Zapytaj prawnika
Kodeks pracy
