Prawa nabyte w szkolnictwie wyższym część 4

III
Ocenę Przepisów wprowadzających Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, Dz. U. z 2018 r., poz. 1669, trzeba rozpocząć od zbadania, czy ustawodawca zastosował się do zasady konstytucyjnej zakazującej pozbawiania obywatela, a więc także pracownika, praw słusznie nabytych na stałe.

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Doktryna posługuje się w tym zakresie pojęciem praw podmiotowych, chronionych za pośrednictwem postanowień art. 31 ust. 3 Konstytucji (zob. szerzej na ten temat J. Chaciński, Prawa podmiotowe. Ochrona dóbr osobistych, Wyd. KUL, Lublin 2004, s. 16-35, oraz Konstytucja RP. Komentarz, red. L. Garlicki, tom III, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003, komentarz do art. 31 s.11 teza 12, a także T. Liszcz, Aksjologiczne podstawy prawa pracy, Zarys problematyki, Lublin 2018, s. 69).

W strukturze praw podmiotowych znajdują się te prawa pracownicze, które zostały wyraźnie wskazane w Konstytucji do uregulowania w ustawie zwyklej. W niniejszym opracowaniu koncentruję uwagę na pojęciu pracowniczych praw podmiotowych, chociaż zachowanie dotychczasowych uprawnień pracowników wyższych uczelni obejmuje także prawa wykraczające poza to pojęcie.

Analiza konstytucyjna Przepisów wprowadzających Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce pod kątem statusu prawnego pracowników uczelni prowadzi do wniosku, że ustawodawca posłużył się powszechnie w tych regulacjach zasadą zachowania dotychczasowych uprawnień pracowniczych, do których prawo pracownicy posiadali pod rządami Prawa o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 r.

Jest to pewna kontynuacja działalności legislacyjnej ustawodawcy, która przejawiała się także w art. 264 Prawa o szkolnictwie wyższym, (por. komentarz do art. 264, P. Chmielnicki, P. Stec, Prawo o szkolnictwie wyższym-komentarz, Lex/El.2017, a także B. Czarnek, M. Liwo, Pracownicy szkoły wyższej (w:) Szkolnictwo wyższe w Polsce. Ustrój. Prawo. Organizacja, red. naukowa S. Waltoś, A. Rozmus, Wolters Kluwer Warszawa 2016, s. 304).

W zakresie tych uprawnień mamy do czynienia zarówno z prawem nabytym na stałe jak i uprawnieniami niemającymi tego charakteru. Prawem nabytym na stałe jest np. prawo do wymiaru urlopu wypoczynkowego, natomiast uprawnieniem niemającym tego charakteru jest np. prawo do urlopu na poratowanie zdrowia.

Warto zwrócić uwagę na to, że zasada zachowania praw nabytych podnoszona była, jako zasadnicza przesłanka budowy ustawy o szkolnictwie wyższym, od początku kształtowania się nowych legislacji we współczesnym ustroju Polski.

Efektem tych prac było opracowanie przyjęte przez Prezydium Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP) w dniu 10 marca 1998 r. stwierdzające, że w przepisach przejściowych i końcowych nowa ustawa powinna zapewnić pracownikom szkół wyższych ochronę praw nabytych (por. J. Woźniacki, Model publicznej szkoły wyższej i jej otoczenia systemowego, Zasadnicze kierunki nowelizacji prawa o szkolnictwie wyższym, Warszawa, marzec 1998 s .94, uwaga podsumowująca 120).

Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce kształtuje od momentów w nim przewidzianych oraz w Przepisach wprowadzających Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce w stosunku do różnych instytucji prawa pracy, nowy status uprawnień pracowniczych dla pracowników umownych zatrudnianych od dnia 1 stycznia 2019 r.

Datę 1 stycznia 2019 r. przyjąć trzeba, jako zasadniczo decydującą o statusie uprawnieniowym pracowników uczelni w związku z wyraźnym postanowieniem art. 246 ust. 3 PwPoSWiN, który choć mówi o dacie wejścia w życie PoSWiN 1.10.2018 r., to jednak rozciąga stosowanie dotychczasowych przepisów na umowy o pracę zawarte do dnia 31.12.2018 r.

Z kolei art. 248 ust. 2 PwPoSWiN nakazuje zasady przewidziane w art. 246 ust. 3 stosować odpowiednio do pracowników mianowanych zatrudnionych w tej formie w dniu 1.10.2018 r.Wprowadzona reforma wyższych uczelni zmierza do stopniowej zmiany uprawnień pracowników uczelni wraz z odchodzeniem na emeryturę starszych roczników zatrudnionych zasadniczo przed dniem 1.10.2018 r., którym na mocy PwPoSWiN zachowano dotychczasowe uprawnienia.

Tę powszechną zasadę zachowania dotychczasowych uprawnień pracowniczych wprowadza art. 246 ust. 3 PwPOSWiN w stosunku do pracowników zatrudnionych do dnia 31 grudnia 2018 r. na podstawie umowy o pracę, a art. 248 ust. 2 w związku z art. 246 ust. 3 PwPOSWiN w stosunku do pracowników zatrudnionych w dniu 1.10.2018 r. na podstawie mianowania.

Biorąc pod uwagę wprowadzoną przez ustawodawcę zasadę zachowania dotychczasowych uprawnień pracowniczych z chwilą wejścia w życie PoSWiN, mamy do czynienia powszechnie ze zróżnicowanymi uprawnieniami pracowników uczelni zatrudnionymi na takim samym stanowisku, którzy różnią się statusem pracowniczym tylko ze względu na objęcie jednych dotychczasowymi przepisami, podczas gdy drudzy, wobec rozpoczęcia pracy pod rządami PoSWiN, nie mogą już być objęci tymi poprzednimi regulacjami prawnymi.

Zabieg ustawodawcy w postaci powszechnej zasady zachowania dotychczasowych uprawnień pracowniczych trzeba w pierwszym rzędzie ocenić bardziej szczegółowo pod kątem widzenia art. 32 i 31 ust. 3 Konstytucji RP.

W art. 32 Konstytucji zapisano zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa i równego ich traktowania przez władze publiczne, co w pierwszy rzędzie dotyczy poprawności wprowadzania nowych regulacji ustawowych.

Zakaz dyskryminacji w tym zakresie odnosi się zarówno do sfery stanowienia, jak i stosowania prawa, (por. Konstytucja RP. Komentarz, red. L. Garlicki, tom III, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003, komentarz do art.32, s. 13, teza 13).

W naszym przypadku odnieść to trzeba do ustawodawcy zmieniającego status zatrudnieniowy pracowników wyższej uczelni, który równocześnie zachowuje pracownikom zatrudnionym pod rządami poprzedniej ustawy dotychczasowe uprawnienia, ale stwarza, na pierwszy rzut oka, stan nierównego traktowania w zakresie uprawnień dwóch pracowników uczelni zatrudnionych aktualnie na stanowisku np. starszego bibliotekarza, z których pierwszy pracuje od 2005 r. a drugi został zatrudniony w 2019 r., a więc już pod rządami nowej ustawy.

Ta ogólna zasada konstytucyjna równości względem prawa została też zapisana w art. 11² K.p. i doczekała się szerokich wyjaśnień oraz interpretacji w orzecznictwie i literaturze (zob. A. Sobczyk, Teoria dyskryminacji i równych praw (w:) Prawo pracy w świetle Konstytucji RP, tom II Wybrane problemy i instytucje prawa pracy a konstytucyjne prawa i wolności człowieka, Warszawa 2013, s. 101-124, a także Kodeks pracy komentarz pod red. T. Zielińskiego, Warszawa 2000, s. 158 i n. oraz powołaną tam literaturę i orzecznictwo).

Zgodnie z art. 11² K.p. pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków. Ta część podstawowej zasady prawa pracy musi być przeanalizowana w kontekście kształtowania nowego statusu pracowników uczelni w ramach reformy nauki polskiej, czego oczywistą konsekwencją w mniejszym lub większym stopniu była zmiana uprawnień pracowniczych pracowników wyższych uczelni.

Ustawodawca zwykły ma oczywiście prawo zmieniać uprawnienia pracownicze tak na lepsze, jak i na gorsze, i taka regulacja prawna nie może być z punktu widzenia konstytucyjnego oceniana, jako wadliwa, jeżeli w jej wyniku dochodzi do zachowania pracownikom zatrudnionym do dnia wejścia w życie nowej ustawy, co najmniej dotychczasowych praw nabytych (por. uzasadnienie wyroku TK z dnia 12.12.1994 r. K 3/94, OTK 1995).

Ustawodawca w PwPoSWiN poszedł jednak dalej, to znaczy zachowuje nie tylko prawa nabyte pod rządami poprzedniej ustawy, ale też nakazuje zasadniczo stosować wszystkie dotychczasowe przepisy starej ustawy, podczas gdy przepisy nowej ustawy mają być stosowane wobec pracowników umownych zatrudnianych od dnia 1.01.2019 r.

Taki sposób legislacji pozostaje w zgodzie z art. 31 ust. 3 Konstytucji, gdyż zasada zachowania dotychczasowych praw pracowniczych w komentowanej ustawie obejmuje nie tylko prawa nabyte na stałe, ale szersze uprawnienia mające inny charakter.

Zmiana legislacyjna pogarszająca status zatrudnieniowy powoduje, że w danej społeczności, której regulacja dotyczy, mamy do czynienia z dwoma grupami zatrudnionych na takim samym stanowisku np. bibliotekarza mianowanego:
1) pracownicy, którzy dotychczas korzystali z uprawnień korzystniejszych i mają do nich prawo nadal,
2) pracownicy, którzy są objęci nowymi, mniej korzystnymi od poprzedniej ustawy regulacjami prawnymi.

Powstaje w związku z tym pytanie, czy w takiej sytuacji nie dochodzi do naruszenia zasady równości względem prawa i tym samym nierównego traktowania w zatrudnieniu w rozumieniu art. 11² K.p?

Na takie pytanie trzeba udzielić odpowiedzi negatywnej. Pracownicy zaliczeni do pierwszej i drugiej grupy różnią się cechą istotną, w postaci zatrudnienia pod rządami innej ustawy i dlatego dopuszczalne jest zróżnicowanie ich statusu uprawnień pracowniczych (por. Kodeks pracy-komentarz, pod red. B. Wagner, Gdańsk, 2011, str. 66 ust. 4 oraz J. Oniszczuk, Równość - najpierwsza z zasad i orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2004, s. 30, a także T. Liszcz, Aksjologiczne podstawy prawa pracy. Zarys problematyki, Lublin 2018, s. 63-75 i powołaną tam literaturę).

Niedopuszczalne byłoby natomiast niekorzystne zrównanie uprawnień pracowniczych obu tych grup, gdyż tym sposobem doszłoby do naruszenia zasady zachowania praw nabytych na stałe, dla jednej z nich, w postaci np. wymiaru urlopu wypoczynkowego.

Ustawodawca mógłby jednak pogorszyć status zatrudnieniowy dotychczas zatrudnionych pracowników w zakresie uprawnień pracowniczych niemających charakteru praw nabytych na stałe, co dotyczy, w przypadku szkolnictwa wyższego, różnych regulacji proceduralnych np. z zakresu postępowania dyscyplinarnego (por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego dnia 12.12.1994 r. K 3/94, OTK 1995).

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>