Sukcesja w firmie

Czym jest sukcesja?

Sukcesja to przekazanie prowadzenia przedsiębiorstwa następcy. Obejmuje przeniesienie wiedzy, zdobytego know-how, władzy i własności biznesu. Na gruncie prawa cywilnego jest to wstąpienie przez sukcesora w ogół praw i obowiązków dotychczasowego właściciela przedsiębiorstwa.

Sukcesja to sposób na kontynuację działalności przedsiębiorstwa w ramach następnego pokolenia. Głównym jej celem jest oczywiście zapewnienie ciągłości i rozwoju prowadzonego biznesu. Powinna ona także umożliwić zachowanie w firmie kluczowych, najbardziej wartościowych dla jej przyszłości pracowników. 

Modele sukcesji

Sukcesorem bardzo często zostaje osoba z najbliższej rodziny, lecz nie zawsze musi tak być. Jest kilka możliwości na przekazanie przedsiębiorstwa następcom.

1. Biznes niekoniecznie musi przejąć jedna osoba, może on przejść w ręce kilku następców.
2. Firma może pozostać własnością rodziny, lecz sukcesorzy podejmują decyzję o zatrudnieniu menadżera do prowadzenia jej wewnętrznych spraw.
3. Sukcesorem może zostać członek dalszej rodziny, mający doświadczenie w prowadzeniu biznesu.
4. Własność firmy może pozostać w kręgu wspólników, nawet jeśli nie są spokrewnieni.
5. Następcą prawnym może zostać jeden z kluczowych pracowników - np. menedżer.
6. Sprzedaż przedsiębiorstwa - to również jeden z możliwych scenariuszy sukcesji.

Skorzystanie z danej możliwości jest uwarunkowane różnymi czynnikami, m.in. tym, w jakiej formie prowadzona jest działalności - inne rozwiązania zostały przewidziane dla spółek, a inne np. dla przedsiębiorstw wpisanych do CEIDG. Ponadto wybór ścieżki prawnej zdeterminowany jest także przez stan faktyczny, rodzinny oraz preferencje - zarówno nestora, jak i potencjalnych sukcesorów.

Forma prawna przedsiębiorstwa a sukcesja

Forma prawna jest jednak głównym determinantem tego, w jaki sposób sukcesja może zostać przeprowadzona w danej firmie. Polskie prawo daje przedsiębiorcom możliwość prowadzenia własnej działalności gospodarczej w wielu różnych formach. Podstawowy podział to: spółki osobowe, kapitałowe, spółka cywilna, a także jednoosobowa działalność gospodarcza.

Jednoosobowa działalność gospodarcza

Polskie prawo co do zasady nie przewiduje zmiany właściciela jednoosobowej działalności gospodarczej, ale są pewne rozwiązania, które przedsiębiorca może podjąć jeszcze za życia w celu zabezpieczenia interesów firmy w przyszłości. 

Regulacje dotyczące tych kwestii znaleźć można w ustawie z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw.

Rozwiązanie, o którym mowa to ustanowienie zarządu sukcesyjnego, którego zadaniem ma być tymczasowe prowadzenie przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela. Zgodnie z art. 6 w/w ustawy, aby ów zarząd ustanowić należy:

• powołać zarządcę sukcesyjnego;
• uzyskać zgodę osoby powołanej na pełnienie powierzonej funkcji;
• dokonać wpisu zarządcy do CEIDG.

Co istotne, na zarządcę sukcesyjnego może być powołana wyłącznie osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych oraz nieposiadająca prawomocnego orzeczenia o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej. Reguluje to art. 8 ustawy o zarządzie sukcesyjnym.

Zarówno powołanie zarządcy przez przedsiębiorcę jak i wyrażenie zgody osoby powołanej muszą zostać wyrażone na piśmie pod rygorem nieważności.

Dzięki wskazaniu zarządcy za życia i zgłoszeniu do CEIDG:

1. Przedsiębiorstwo zachowuje płynność działania,
2. Natychmiast to śmierci właściciela zarządca może przystąpić do prowadzenia biznesu, co nie będzie wymagało już załatwiania dodatkowych spraw, np. u notariusza.
3. Umowy z pracownikami pozostaną w mocy.
4. Zostaje zachowana ciągłość wykonywania zleceń i kontraktów.
5. Zarządca może szybko uzyskać potwierdzenie możliwości wykonywania koncesji lub zezwoleń.

Co do zasady zarząd sukcesyjny wygasa w terminie 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. W określonych ustawowo przypadkach może jednak nastąpić to wcześniej. Do tego czasu zarządca sukcesyjny jest osobą odpowiedzialną za prowadzenie działalności przedsiębiorstwa aż do uregulowania formalności spadkowych. Dotyczy to szczególnie: umów z pracownikami, kontaktów z kontrahentami, spraw podatkowych czy ZUS.

Zarządca sukcesyjny w spółce cywilnej

Po śmierci wspólnika spółka cywilna nie ulegnie automatycznie rozwiązaniu, jeśli zostanie spełniony jeden z dwóch warunków:

• w umowie spółki zostanie zastrzeżone, że spadkobiercy wspólnika wstąpią do spółki na jego miejsce i zostanie ustanowiony zarząd sukcesyjny. W tej sytuacji zarządca sukcesyjny będzie wykonywał prawa i obowiązki spadkobierców na zasadach właściwych dla zmarłego wspólnika.
• w umowie spółki nie zastrzeżono, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki cywilnej na jego miejsce, a został ustanowiony zarząd sukcesyjny. W takim przypadku spadkobiercy wchodzą do spółki na miejsce wspólnika z chwilą jego śmierci, jeżeli pozostali wspólnicy wyrażą na to zgodę, a zarządca sukcesyjny prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje ją na zasadach obowiązujących zmarłego wspólnika od dnia wyrażenia zgody przez pozostałych wspólników.

W przypadku spółek dwuosobowych, jeżeli zmarły wspólnik nie powołał zarządcy, rozwiązanie spółki ulega zawieszeniu do czasu upływu terminu przeznaczonego na powołanie zarządcy czyli na 2 miesiące od śmierci wspólnika.

Jeżeli w tym czasie zostanie ustanowiony zarząd – spółka może dalej działać.

Spółki osobowe

W przypadku spółek osobowych prawo daje właścicielom większe możliwości sukcesyjne, niż te przewidziane dla jednoosobowej działalności gospodarczej. Spółki osobowe tworzą: spółka jawna, partnerska, komandytowa oraz spółka komandytowo-akcyjna.

Spółka jawna

Analizując regulacje prawne dotyczące spółek można zauważyć, iż w przypadku spółki jawnej nestor ma prawo wprowadzić swojego następcę do przedsiębiorstwa jako nowego wspólnika. Wymaga to jednak zmiany umowy oraz zgłoszenia takiej informacji do sądu rejestrowego. Wskazuje na to art. 26 ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych.

Inną możliwością zabezpieczenia interesów w spółce jawnej jeszcze za życia właściciela jest zawarcie w umowie wzmianki o tym, że prawa jakie posiada, po śmierci przysługiwać będą jego spadkobiercom. Z punktu widzenia prawnego taki zapis jest niezwykle istotny, gdyż śmierć jednego ze wspólników może stanowić przesłankę powodującą rozwiązanie spółki, o czym stanowi art. 58 §1 KSH.

Trzecim wariantem, dopuszczanym przez polskie prawo w kwestii przekazania sukcesorowi przedsiębiorstwa prowadzonego w formie spółki jawnej jest umowa darowizny. Każdy ze wspólników ma prawo darować udziały, jakie posiada w przedsiębiorstwie. Należy jednak pamiętać, że aby móc dokonać wspomnianej czynności prawnej, trzeba przewidzieć takie rozwiązanie już na etapie przygotowywania umowy spółki oraz uzyskać pisemną zgodę wszystkich pozostałych wspólników spółki. Stanowi o tym art. 10 KSH.

Spółka partnerska

W przypadku spółek partnerskich istnieje możliwość zabezpieczenia interesów poprzez wyznaczenie dziedzica na wypadek śmierci jednego ze wspólników. Trzeba jednak pamiętać, iż nie każdy może taką spółkę przejąć, bowiem jest ona przeznaczona tylko dla ściśle określonych grup zawodowych. Zgodnie z art. 87 Kodeksu Spółek Handlowych partnerami mogą być jedynie osoby, które są uprawnione do wykonywania wolnych zawodów tj. np. adwokat, architekt, aptekarz, pielęgniarka, położna itp. Ponadto, podobnie do sytuacji w spółce jawnej, aby móc przekazać udziały w firmie po śmierci swoim spadkobiercom należy uprzednio zabezpieczyć taką możliwość w umowie spółki, o czym stanowi art. 101 KSH. Z punktu widzenia partnerów korzystnie jest wskazać umownie spadkobierców, ponieważ zapewnia to ciągłość trwałości firmy. Wynika to z art. 98 § 2 KSH, który wskazuje, iż jeżeli w spółce pozostanie tylko jeden ze wspólników to firma musi ulec rozwiązaniu najpóźniej z upływem roku.

Spółka komandytowa

W przypadku spółki komandytowej, w której to jeden ze wspólników - komplementariusz - odpowiada za zobowiązania wobec wierzycieli bez ograniczeń, a drugi - komandytariusz - ponosi ograniczoną odpowiedzialność, istnieją dwie metody sukcesji, podobne do tych dotyczących spółki jawnej.

Pierwsza z nich polega na przekazaniu ogółu praw i obowiązków w formie darowizny lub spadku. Art. 122 KSH zastrzega sobie jednak, iż w przypadku osoby komandytariusza, przy zbyciu ogółu praw i obowiązków na nabywcę nie przechodzi prawo do prowadzenia spraw spółki.

Drugie rozwiązanie opiera się na zmianie umowy spółki, w celu wprowadzenia do niej nowego wspólnika. Jeżeli sukcesor ma wstąpić do firmy jako komandytariusz, to będzie on odpowiadał za zobowiązania przedsiębiorstwa, które istnieją już w momencie wpisania go do rejestru. Jeżeli natomiast ma on wstąpić jako komplementariusz, wymagana jest zgoda wszystkich wspólników lub dotychczasowy komplementariusz może uzyskać w takiej sytuacji status komandytariusza. Mówią o tym art. 114-115 KSH.

Spółka komandytowo-akcyjna

Bardzo podobnie przedstawia się sytuacja w przypadku spółki komandytowo- akcyjnej. Również istnieje tutaj możliwość wprowadzenia nowego wspólnika poprzez stosowne zmiany w umowie oraz zgłoszenie do rejestru sądowego. Jeżeli osoba sukcesora ma być komplementariuszem, to analogicznie jak w spółce komandytowej potrzebna jest do tego zgoda wszystkich wspólników lub akcjonariusz może uzyskać status komplementariusza.

Spółki kapitałowe

Zgodnie z literą polskiego prawa wyróżnia się dwie spółki kapitałowe: spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjną. 

Spółki kapitałowe są bardziej rozwiniętymi, a zarazem skomplikowanymi tworami, aniżeli osobowe, dlatego możliwości sukcesyjne kształtują się również nieco inaczej.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pierwszym z możliwych rozwiązań sukcesyjnych jest darowizna udziałów. Po podpisaniu umowy darowizny należy zawiadomić o takim fakcie zarząd spółki, który to z kolei jest zobligowany do uaktualnienia księgi udziałów. Następnie należy zgłosić zaistniałą zmianę do sądu rejestrowego (wpis do KRS).

Drugim wariantem na przeprowadzenie sukcesji w spółce z o.o. jest wprowadzenie dodatkowego wspólnika, poprzez objęcie przez niego nowo utworzonych udziałów. Spółka ma bowiem prawo do podwyższenia kapitału zakładowego właśnie np. poprzez ustanowienie nowych udziałów w firmie. Co do zasady pierwszeństwo ich objęcia mają dotychczasowi wspólnicy, jednakże tylko w przypadku, gdy umowa spółki nie przewiduje innego rozwiązania, o czym mówi art. 258 KSH. Dzięki temu współwłaściciele mogą podjąć decyzję, że nowo utworzone udziały zostaną objęte przez osobę trzecią. Wymaga to złożenia oświadczenia w formie aktu notarialnego przez nowego wspólnika, dokumentującego jego dołączenie do spółki oraz wartość objętych przez niego udziałów. Zgodnie z art. 262 KSH podwyższenie kapitału zakładowego musi również zostać zgłoszone przez zarząd do właściwego sądu rejestrowego.

Trzecia możliwość to przejęcie udziałów wyłączonego wspólnika. W określonych przypadkach sąd może wyłączyć ze spółki jednego ze współwłaścicieli. Jego udziały muszą wówczas zostać przekazane dotychczasowym wspólnikom lub właśnie osobie trzeciej. Jest to więc także pewna możliwość na wprowadzenie do spółki nowego wspólnika, czyli wybranego sukcesora.

Oczywiście przedsiębiorca może również zbyć swoje udziały w formie sprzedaży. To także jest jeden z modeli sukcesji.

Spółka akcyjna

Drugim rodzajem spółki kapitałowej jest spółka akcyjna. Podobnie jak w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jednym ze sposobów sukcesji w tego rodzaju przedsiębiorstwach jest zbycie - tym razem akcji - czyli darowizna lub sprzedaż. Zezwala na to art. 337 § 1 KSH.

Również adekwatnie do spółki z o. o., wspólnicy spółki akcyjnej mają możliwość podwyższenia kapitału zakładowego, co można wykorzystać w procesie sukcesyjnym, aby wprowadzić do firmy nowego współwłaściciela. W celu dokonania wspomnianej czynności prawnej potrzebna jest zmiana statutu spółki, która wymaga uchwały walnego zgromadzenia, a także wpisu do rejestru. Podwyższenie kapitału następuje poprzez emisję nowych akcji bądź podniesienie wartości nominalnej tych dotychczasowych. Aby mógł objąć je ktoś spoza dotychczasowych akcjonariuszy powinny one zostać wyemitowane na zasadach subskrypcji.

Podsumowanie

Sukcesja stanowi formę zabezpieczenia dla prowadzonej działalności, a więcej można się o tym dowiedzieć pod adresem: https://rpms.pl/. Jest to rozwiązanie, które warto zorganizować już za życia przedsiębiorcy. Dzięki temu przedsiębiorstwo zachowa pełną płynność działania, a wybrany sukcesor po śmierci lub odejściu z przedsiębiorstwa dotychczasowego właściciela może zająć się prowadzeniem biznesu zgodnie z ustaloną wizją. Bez zbędnych, czasochłonnych i blokujących formalności. Dzięki takiemu rozwiązaniu umowy z pracownikami pozostają w mocy, a ciągłość wykonywania kontraktów i zleceń zostaje zachowana.