• Autor: Marta Handzlik
Praca w szczególnych warunkach jest tematem, który dotyczy wielu pracowników poszukujących informacji na temat swoich praw i możliwości ubiegania się o wcześniejsze świadczenia emerytalne. Nasz artykuł wyjaśnia, jakie kryteria muszą zostać spełnione, aby praca została uznana za wykonywaną w warunkach szczególnych, oraz przedstawia na przykładzie zapytania pana Wiesława procedury dokumentowania takiego zatrudnienia, zarówno w sytuacjach standardowych, jak i wyjątkowych, takich jak likwidacja zakładu pracy.
Pan Wiesław pracował w zakładzie jako elektromonter instalacji urządzeń silnoprądowych zatrudniony przy remoncie i eksploatacji urządzeń i maszyn elektrycznych. Jego zakład został zlikwidowany. Zwrócił się do nas z pytaniem, co powinien zrobić, aby uzyskać zaświadczenie o pracy w szczególnych warunkach do ZUS.
Aby odpowiedzieć na pytanie pana Wiesława, zacznijmy od tego, że prace, które są uznane za prace w warunkach szczególnych, zostały określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (dalej „rozporządzenie”). Aby praca została zakwalifikowana do pracy w szczególnych warunkach, musi być świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy, o których mowa powyżej, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.
Innymi słowy, świadectwo pracy w szczególnych warunkach powinno odnosić się w swej istocie do zakwalifikowania wykonywanej przez pracownika pracy stosownie do wykazu A lub B wymienionego rozporządzenia.
Pracownik, któremu nie udało się udokumentować przed ZUS pracy w szczególnych warunkach odpowiednim dokumentem, może ubiegać się o uznanie okresu tej pracy w drodze postępowania sądowego. Sąd może w tym celu dopuścić również inne środki dowodowe, w tym np. zeznania świadków.
Zasadą jest, że okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach przy pracach wymienionych w wykazie A lub B rozporządzenia powinny zostać udowodnione świadectwem pracy wystawionym pracownikowi przez pracodawcę po ustaniu zatrudnienia na podstawie posiadanej dokumentacji osobowej. Zgodnie z przepisami prawa pracy pracodawca ma obowiązek wykazania w tym dokumencie okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach.
Potwierdzając w świadectwie pracy okresy pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej na danym stanowisku pracy, pracodawca powinien powołać się na rodzaj pracy wymieniony w odpowiednim wykazie, dziale i pozycji wspomnianego rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Dodatkowe obowiązki ma jednak, gdy stosował tzw. resortowe wykazy prac w szczególnych warunkach zamieszczone w odpowiednich zarządzeniach i uchwałach właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych lub związków spółdzielczych. Wystawiając świadectwo pracy, musi wówczas, oprócz wskazania rodzaju pracy z rozporządzenia, powołać stanowisko pracy wymienione w wykazie, dziale, pozycji i punkcie odpowiedniego zarządzenia resortowego lub uchwały. Okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach może potwierdzić również w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do wspomnianych przepisów resortowych.
W przypadku gdy pracownik nie posiada świadectwa pracy potwierdzającego okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach, a obecnie nie może ponownie uzyskać tego dokumentu, gdyż pracodawca został np. zlikwidowany, przekształcony lub zrestrukturyzowany, ZUS może uznać zaświadczenie wystawione przez jeden z następujących podmiotów:
– organ założycielski zlikwidowanego zakładu pracy, m.in. b. Ministerstwo Gospodarki (z wyłączeniem wojewody),
– Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa lub Agencję Nieruchomości Rolnych,
– zakład pracy posiadający w swoim archiwum akta osobowe byłych pracowników, którzy odeszli z pracy w okresie przed rozpoczęciem procesu przekształceń własnościowych i restrukturyzacji, jeżeli z akt tych bezspornie wynika fakt wykonywania przez daną osobę pracy w szczególnych warunkach.
Jeśli nie jest możliwe udowodnienie okresów pracy w szczególnych warunkach poprzez okazanie świadectwa pracy lub zaświadczenia, a dokumentacja osobowa potwierdzająca te okoliczności znajduje się w archiwum lub u prywatnego przechowawcy, osoba ubiegająca się o wcześniejszą emeryturę może przedstawić kserokopie tych dokumentów sporządzone i uwierzytelnione przez ten podmiot (tzw. dokumentację zastępczą). Nie zawsze jednak te dokumenty zostaną uznane przez ZUS. Organ ten dokonuje bowiem oceny merytorycznej tego rodzaju środków dowodowych. ZUS zaliczy na tej podstawie okresy pracy w szczególnych warunkach tylko wtedy, gdy z poświadczonej przez przechowawcę dokumentacji wyraźnie wynika rodzaj, stanowisko, okres i wymiar wykonywanej pracy w szczególnych warunkach. W przeciwnym razie ZUS odmawia uznania okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach.
W razie wydania decyzji odmawiającej przyznania świadczenia ze względu na nieudokumentowanie okresu pracy w szczególnych warunkach wnioskodawca może udowodnić ten okres w postępowaniu odwoławczym od decyzji ZUS. W postępowaniu tym sąd może przyjąć wszystkie dowody, które posłużą wyjaśnieniu, czy pracownik faktycznie wykonywał pracę w szczególnych warunkach na określonym stanowisku. Mogą to być m.in. zeznania świadków, różnego rodzaju umowy (np. umowy o pracę) lub inne dokumenty potwierdzające wykonywanie pracy w szczególnych warunkach. Jeśli sąd uzna, że pracownik wykonywał pracę w szczególnych warunkach, ZUS będzie zobowiązany do zmiany wydanej w sprawie decyzji odmownej.
Jeśli więc pracodawca pana Wiesława został zlikwidowany, a on nie posiada stosownego świadectwa pracy, może przed sądem powołać świadków albo spróbować zdobyć zaświadczenie od podmiotu wymienionego powyżej (o ile jest to możliwe).
Górnik z kopalni węgla kamiennego
Marcin był górnikiem pracującym w kopalni od ponad 20 lat. Jego praca odbywała się głęboko pod ziemią, w trudnych i niebezpiecznych warunkach, które niewątpliwie kwalifikowały się jako praca w warunkach szczególnych. Po zakończeniu zatrudnienia Marcin otrzymał od pracodawcy świadectwo pracy, w którym szczegółowo opisano okres i charakter wykonywanych obowiązków, umożliwiając mu skorzystanie z przysługujących mu uprawnień do wcześniejszej emerytury.
Pielęgniarka w oddziale zakaźnym
Aneta przez ostatnie 15 lat pracowała jako pielęgniarka w szpitalnym oddziale zakaźnym. Ze względu na stały kontakt z chorobami zakaźnymi i pracę w środowisku wysokiego ryzyka, jej zatrudnienie również zostało uznane za pracę w warunkach szczególnych. Kiedy Aneta zdecydowała się na zmianę miejsca pracy, poprosiła o wystawienie świadectwa pracy, które potwierdziło jej okres pracy w szczególnych warunkach, co było kluczowe dla jej wniosku o wcześniejszą emeryturę.
Nauczyciel pracujący w szkole specjalnej
Tomasz przez wiele lat pracował jako nauczyciel w szkole dla dzieci z niepełnosprawnościami intelektualnymi. Praca ta, ze względu na szczególny charakter oraz dodatkowe obciążenia psychiczne i emocjonalne, została zakwalifikowana jako praca w warunkach szczególnych. Gdy Tomasz postanowił przejść na emeryturę, musiał zgromadzić odpowiednie dokumenty potwierdzające charakter wykonywanej pracy. Dzięki świadectwu pracy w szczególnych warunkach, wystawionemu przez dyrekcję szkoły, mógł on ubiegać się o wcześniejsze świadczenia emerytalne, co znacząco ułatwiło mu rozpoczęcie nowego etapu życia.
Artykuł ten stanowi kompendium wiedzy na temat pracy w szczególnych warunkach oraz procesu dokumentowania takiego zatrudnienia, co jest kluczowe dla uzyskania praw do wcześniejszych świadczeń emerytalnych. Przedstawione przykłady z życia wzięte podkreślają, jak ważne jest posiadanie odpowiednich świadectw pracy oraz jakie kroki należy podjąć w przypadku braku dokumentacji. Informacje te są nieocenione dla pracowników dążących do zabezpieczenia swoich praw i zapewnienia sobie stabilności finansowej na emeryturze.
Potrzebujesz pomocy w dokumentowaniu pracy w szczególnych warunkach lub masz pytania dotyczące swoich praw emerytalnych? Skorzystaj z naszej oferty porad prawnych online i profesjonalnego wsparcia w przygotowaniu niezbędnych pism. Zapewniamy indywidualne podejście i skuteczne rozwiązania dostosowane do Twojej sytuacji. Napisz do nas, korzystając z formularza pod tekstem.
1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy - Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Marta Handzlik
Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego. Specjalizuje się w prawie oświatowym i prawie pracy. Jest praktykującym prawnikiem z wieloletnim doświadczeniem zawodowym i byłym pracownikiem Ministerstwa Edukacji Narodowej. Odpowiada na najbardziej złożone pytania prawne. Jest autorką książki Finanse w oświacie. Prawo oświatowe w pytaniach i odpowiedziach, a także licznych artykułów, aktualności i komentarzy.
Zapytaj prawnika
Kodeks pracy
