• Autor: Marta Handzlik
Czy w wieku 60 lat (ponad 30-letni staż pracy) mogę zostać zwolniona z powodu likwidacji miejsca pracy, a firma nadal funkcjonuje i posiada w moim mieście kilka aptek?
Odpowiadając na Pani pytanie uprzejmie informuję, że „okres ochronny” dla pracowników w wieku przedemerytalnym wynika z art. 39 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.). Według literalnego brzmienia tego przepisu: „pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku”.
Przepis ten wprowadza 2 warunki ochrony: czas do osiągnięcia wieku emerytalnego i okres pracy związany z prawem do emerytury. Wprowadzono od niego wyjątki w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 40 K.p.) oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 41 K.p.).
Zobacz też: Zwolnienie z pracy likwidacja stanowiska
Określona grupa pracowników może liczyć na emerytury wcześniejsze, czyli przyznane przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. W tym przypadku opinie doktryny są podzielone. Część autorów twierdzi, że pracownicy tacy korzystają z ochrony przed wypowiedzeniem w okresie czterech lat przed jego osiągnięciem.
Z kolei z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2011 r. (I PK 15/11) wynika, że ochrona przedemerytalna nie przysługuje natomiast przez okres czterech lat przed nabyciem prawa do tzw. wcześniejszej emerytury (np. pracowniczej). Do uzyskania takiego świadczenia niezbędnym warunkiem jest złożenie przez zainteresowanego wniosku.
Podobnie SN stwierdził m.in. w orzeczeniach: z 5 maja 2011 r. (II PK 282/2010; M.P.Pr. 2012/1/36), z 8 lipca 2008 r. (I PK 309/07; OSNP 2009/23-24/308) i z 11 lipca 2007 r. (III PK 19/07).
Co prawda pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jednak ochrona wynikająca z przepisów Kodeksu pracy nie wyklucza rozwiązania stosunku pracy w drodze innej czynności niż wypowiedzenie.
Przeczytaj też: Art. 53 K.p. a ochrona przedemerytalna
Rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić bowiem na skutek:
Należy również zaznaczyć, że przepisy nie ograniczają w żaden sposób pracownikowi możliwości złożenia wypowiedzenia. Ponadto omawiany zakaz jest zakazem wypowiedzenia umowy o pracę, a nie jej rozwiązania. Oznacza to, że wypowiedzenie wręczone przed rozpoczęciem okresu ochronnego zachowuje swoją ważność i umowa rozwiązuje się po upływie okresu wypowiedzenia (wyrok SN z 7 kwietnia 1999 r.).
Ochrona przedemerytalna nie obowiązuje, gdy zajdą okoliczności uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. Zastosowanie przez pracodawcę takiego trybu rozwiązania umowy o pracę uzasadnia ciężkie naruszenie przez pracownika obowiązków pracowniczych, popełnienie przez pracownika w czasie trwania umowy przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnienie go na zajmowanym stanowisku. Ponadto zwolnienie dyscyplinarne stosuje się w przypadku zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.
Do wypowiedzenia warunków pracy i płacy mają zastosowanie odpowiednio przepisy o wypowiadaniu umów o pracę. Oznacza to, że pracodawca nie może w stosunku do pracownika w wieku przedemerytalnym zastosować wypowiedzenia zmieniającego, modyfikującego na niekorzyść tego pracownika jego dotychczasowe warunki pracy lub płacy. Pracodawca nie może więc pracownikowi, któremu brakują np. 2 lata do uzyskania emerytury, obniżyć wysokości wynagrodzenia, czy też obniżyć wymiaru czasu pracy albo skierować go do bardziej uciążliwej pracy. Zakaz ten nie ma jednak charakteru absolutnego.
Pracodawca może bowiem wypowiedzieć warunki pracy lub płacy pracownikowi podlegającemu ochronie przedemerytalnej, jeżeli wypowiedzenie stało się konieczne ze względu na:
Zobacz również: Likwidacja zakładu pracy a zwolnienie lekarskie pracownika
W sytuacji gdy pracownik nie przyjmie zaproponowanych mu nowych warunków pracy lub płacy, jego dotychczasowa umowa ulegnie rozwiązaniu.
Likwidacja stanowiska pracy nie może być podstawą do wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi w wieku przedemerytalnym, którego stosunek pracy jest chroniony na podstawie art. 39 Kodeksu pracy. Takiemu pracownikowi można wypowiedzieć tylko warunki pracy i płacy. Jedynie ogłoszenie upadłości lub likwidacja pracodawcy wyłączają ochronę przedemerytalną i umożliwiają wypowiedzenie umowy o pracę pracownikom tuż przed osiągnięciem przez nich wieku emerytalnego.
Zasadniczo pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę za wypowiedzeniem z pracownikiem, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku (art. 39 K.p.). Pojęcie wieku emerytalnego należy rozumieć tak, jak ujmuje to artykuł 27 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ochrona przysługuje tylko tym pracownikom, którzy będą mieli odpowiedni zarówno wiek, jak i staż pracy. Nie korzystają z takiej ochrony pracownicy, którym wprawdzie brakuje niespełna 4 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, ale wraz z jego osiągnięciem nie będą posiadali okresu zatrudnienia uprawniającego do emerytury. Warto pamiętać, że dla niektórych kategorii pracowników wiek emerytalny jest przez przepisy ustanowiony na niższym poziomie. W takim przypadku ochrona przed wypowiedzeniem przysługuje w okresie 4 lat przed jego osiągnięciem.
Przeczytaj również: Pracownik w okresie ochronnym a zmiana stanowiska pracy
Likwidacja stanowiska pracy jest zasadniczo uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi, którego stosunek pracy nie podlega ochronie na podstawie przepisów szczególnych (np. na podst. art. 39 K.p). Ze względu na fakt, iż jest to przyczyna niezależna od pracownika, należy ją oceniać na podstawie regulacji przewidzianych w przepisach ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Przepisy ustawy mają zastosowanie tylko w stosunku do pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników, w razie konieczności rozwiązania przez nich stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, a także na mocy porozumienia stron, jeżeli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie obejmuje co najmniej:
– 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
– 10 proc. pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
– 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.
Przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych mają również zastosowanie w stosunku do pojedynczych pracowników (tzw. zwolnienia indywidualne), jeżeli przyczyny niedotyczące tych pracowników stanowią wyłączny powód, uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron.
Zgodnie z art. 5 ust. 5 pkt 1 powołanej ustawy w okresie objęcia szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy pracodawca może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy pracownikowi w wieku przedemerytalnym chronionemu na podstawie art. 39 K.p. Co więcej, jeżeli wypowiedzenie zmieniające powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje do końca okresu, w którym korzystałby ze szczególnej ochrony, dodatek wyrównawczy obliczony według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy.?Natomiast zgodnie z art. 411 K.p. zakaz wypowiadania umowy o pracę osobom w wieku przedemerytalnym przestaje obowiązywać w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.
Przepisy o wypowiedzeniu umowy o pracę stosuje się odpowiednio do wypowiedzenia wynikających z umowy warunków pracy i płacy. Wypowiedzenie warunków pracy lub płacy uważa się za dokonane, jeżeli pracownikowi zaproponowano na piśmie nowe warunki.
W razie odmowy przyjęcia przez pracownika zaproponowanych warunków pracy lub płacy, umowa o pracę rozwiązuje się z upływem okresu dokonanego wypowiedzenia. Jeżeli pracownik przed upływem połowy okresu wypowiedzenia nie złoży oświadczenia o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków, uważa się, że wyraził zgodę na te warunki; pismo pracodawcy wypowiadające warunki pracy lub płacy powinno zawierać pouczenie w tej sprawie. W razie braku takiego pouczenia, pracownik może do końca okresu wypowiedzenia złożyć oświadczenie o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków.
Rozważając kwestię likwidacji stanowiska pracy należy wskazać, że zgodnie z wyrokiem SN z dnia 23 maja 1997 r., I PKN 176/97, OSNAPiUS 1998, nr 9, poz. 263, likwidacja stanowiska pracy w ramach rzeczywistych zmian organizacyjnych, polegających na zmniejszeniu zatrudnienia, uzasadnia wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę. Likwidacja stanowiska pracy nie podlega ocenie sądu w płaszczyźnie zasadności i celowości działania pracodawcy. Sąd ocenia natomiast, czy jest ona rzeczywista czy tylko pozorna oraz czy została wprowadzona zgodnie z prawem. Ma to praktyczne znaczenie zwłaszcza w przypadku złożonych i sformalizowanych struktur pracodawcy.
W wyroku z dnia 2 grudnia 2010 r., III PK 28/10, OSNP 2012, nr 3-4, poz. 35, odnoszącym się do wyższej uczelni, SN przyjął, że istotne znaczenie w zakresie skuteczności likwidacji ma właściwość organu zarządzającego ją, a pracownik nie może wywodzić swoich roszczeń z niezachowania przewidzianego w statucie uczelni trybu postępowania. Jego zachowanie jest sprawą wewnątrzzakładową, a dla pracownika istotne jest tylko to, kto uzewnętrznia decyzję o likwidacji stanowiska. W tezie tego wyroku stwierdzono, że faktycznie dokonana likwidacja stanowiska pracy zarządzona przez uprawniony organ jest rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 mimo naruszenia obowiązku współdziałania z innymi organami pracodawcy przed wydaniem zarządzenia likwidacyjnego.
Jak trafnie przyjął SN w wyroku z dnia 13 października 1999 r., I PKN 290/99, OSNAPiUS 2001, nr 4, poz. 110, wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę spowodowane zmianami organizacyjnymi, ograniczeniem zatrudnienia, likwidacją stanowiska itp. nie musi zbiegać się w czasie z chwilą faktycznego ich przeprowadzenia. Istnienie stanowiska pracy w dniu wypowiedzenia nie jest równoznaczne z brakiem jego rzeczywistej przyczyny, o ile w okresie wypowiedzenia lub w późniejszym, nieodległym czasie stanowisko to zostaje faktycznie zlikwidowane w związku z tymi zmianami. Analogiczny pogląd został wyrażony w wyroku z dnia 29 marca 2001 r., I PKN 325/00, OSNAPiUS 2003, nr 1, poz. 8, oraz w wyroku z dnia 12 grudnia 2001 r., I PKN 733/00, OSNP 2003, nr 23, poz. 569.
Wobec powyższego należy podkreślić, że pracodawca nie ma prawa wypowiedzieć Pani stosunku pracy, gdyż jest Pani w okresie ochronnym, ale może wypowiedzieć Pani warunki pracy i płacy, a nieprzyjęcie takiego wypowiedzenia zmieniającego będzie skutkować rozwiązaniem stosunku pracy.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Marta Handzlik
Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego. Specjalizuje się w prawie oświatowym i prawie pracy. Jest praktykującym prawnikiem z wieloletnim doświadczeniem zawodowym i byłym pracownikiem Ministerstwa Edukacji Narodowej. Odpowiada na najbardziej złożone pytania prawne. Jest autorką książki Finanse w oświacie. Prawo oświatowe w pytaniach i odpowiedziach, a także licznych artykułów, aktualności i komentarzy.
Zapytaj prawnika
Kodeks pracy
